Επίσκεψη στην έκθεση Reality Check Chapter II : Inner Sanctum

Για την έκθεση Reality Check - Chapter II: Inner sanctum είχαμε ακούσει αρκετό καιρό πριν, και είναι γεγονός πως την περιμέναμε με ενδιαφέρον. Ένας λόγος παραπάνω ήταν μάλλον επειδή πέρυσι, την τελευταία στιγμή είχαμε χάσει την προηγούμενη (το πρώτο Κεφάλαιο), ανακαλύπτοντάς την, μόλις το τελευταίο διήμερο της λειτουργίας της, όταν πλέον δεν υπήρχαν διαθέσιμες ελεύθερες θέσεις εισόδου - καθώς τότε, λόγω των μέτρων πρόληψης του κορωνοϊού που ήταν σε ισχύ, η επίσκεψη επιτρεπόταν σε περιορισμένο αριθμό ατόμων και έπρεπε να έχει προηγηθεί κράτηση. Φέτος όμως τα πράγματα ήταν πολύ πιο εύκολα, καθώς δεν υπάρχουν τέτοιοι περιορισμοί και μπορεί κανείς να μεταβεί στο χώρο και να δει την έκθεση ελεύθερα, χωρίς να χρειάζεται κάποια προσυνεννόηση, ενώ παράλληλα νομίζω πως έχει διαφημιστεί και πολύ περισσότερο. 

Η έκθεση έχει διάρκεια 29/9-30/10, από Πέμπτη μέχρι Κυριακή, οπότε επιλέξαμε να αφήσουμε το πρώτο 10ήμερο που λογικά θα είχε αρκετό κόσμο, και την επισκεφτήκαμε στις 8/10. Περάσαμε την πύλη του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αθηνών, και σύμφωνα με τις οδηγίες του φύλακα, συνεχίσαμε στο δρόμο μέσα στο χώρο ακολουθώντας τα σηματοδοτημένα βελάκια, περνώντας μπροστά από την καντίνα, όπου ευγενικά απαντήσαμε στον χαιρετισμό κάποιων τροφίμων, και άλλα κτίσματα από διάφορες εποχές του νοσοκομείου, -κάποια σε χρήση, κι άλλα που έμοιαζαν κλειστά-, μέχρι που φτάσαμε στον προαύλιο χώρο του εγκαταλελειμμένου κτιρίου της ψυχογηριατρικής κλινικής, που είχε ξανανοίξει μόνο για την έκθεση.

Μονή Δαφνίου, 1842

Στην περιοχή Χαϊδαρίου-Δαφνίου είχαμε βρεθεί κι άλλες φορές τα τελευταία χρόνια, και δεν είναι τυχαίο που υπάρχουν πολλά σημεία ενδιαφέροντος...  Η Ιερά οδός που συνέδεε την Αθήνα δια μέσου της Πύλης του Κεραμεικού, με την Ελευσίνα, διέρχεται λίγο δεξιότερα από τη σύγχρονη λεωφόρο, μέσα από το χώρο του Νοσοκομείου, που παράλληλα βρίσκεται και πολύ κοντά σε δύο αρχαία ιερά... Εκείνου της Αφαίας Αφροδίτης, στον ίδιο άξονα, λίγο νοτιότερα, και του Δαφναίου, ή Δαφνίου Απόλλωνα, ακριβώς απέναντι από το Νοσοκομείο, στο σημείο που τον 6ο αιώνα χτίστηκε πρωτοχριστιανικό μοναστήρι, και τον 11ο, η βυζαντινή Μονή Δαφνίου -η οχύρωση της οποίας έχει γίνει με τη χρήση λίθων και άλλων δομικών υλικών από το αρχαίο τέμενος, ενώ ένας Ιωνικός κίονας έχει χρησιμοποιηθεί για τη στήριξη των τοξωτών ανοιγμάτων του εξωνάρθηκα της (-τρεις παρόμοιοι κίονες αφαιρέθηκαν από τον  Έλγιν και βρίσκονται κι αυτοί στο Βρετανικό μουσείο...) Μετά την επανάσταση του 1821, η μονή για λίγο ερειπώθηκε κι εγκαταλείφθηκε, ενώ πριν τελικά καταλήξει ως αρχαιολογικός χώρος, για ένα διάστημα (1883-85) στέγασε το πρώτο Δημόσιο Ψυχιατρείο της Αθήνας -40 χρόνια πριν τη δημιουργία του ΨΝΑ στον απέναντι χώρο...

Γενικά φαίνεται πως η περιοχή σε κάθε εποχή ήταν κατά κάποιον τρόπο πάντοτε συνδεδεμένη με την ανάγκη ίασης και κάθαρσης του νου και της ψυχής, από την αρχαιότητα ακόμα, τότε που σ' αυτό ακριβώς το σημείο γινόταν μια από τις σημαντικότερες στάσεις της πομπής των Ελευσινίων, για την προσφορά θυσιών και την τέλεση μυητικών δρώμενων εκείνων που συμμετείχαν στα μυστήρια...

Gisella Meo, 'with Aphrodite in the reflection of lights and weaves'

Αυτή η ιδιαίτερη σχέση του χώρου με τις τελετουργίες μύησης, που διαδραματίζονταν ειδικά στα δύο παραπλήσια ιερά, αποτέλεσε πολύ σημαντικό στοιχείο για το θέμα της έκθεσης, αφού η ίδια η ονομασία της, 'Inner sanctum', δηλαδή "Εσωτερικό ιερό", όπως αναφέρει κι ο επιμελητής της έκθεσης, Δρ. Κώστας Πράπογλου, παραπέμπει σε μια ανάλογη μυητική διαδικασία που ακολουθεί κανείς στο ταξίδι της αναζήτησης και της ανακάλυψης του εσωτερικού του ιερού, της βαθύτερης δύναμης που κατοικεί μέσα στην ανθρώπινη ψυχή, την εστία της εσωτερικής φλόγας που καίει ακατάπαυστα φωτίζοντας τον οικείο χώρο που αποτελεί το υπέρτατο προσωπικό Καταφύγιο, το άδυτο. 

Από τη βάση αυτή ξεκινούν τα έργα των 36 καλλιτεχνών που συμμετέχουν στην έκθεση, και ο επισκέπτης μπορεί να κλέψει ματιές από ισάριθμα "ιερά", που έχουν δημιουργηθεί σε ξεχωριστά δωμάτια, -όπως κάποτε τοποθετούνταν τα αναθήματα στα λαξεύματα και τις κόγχες στο βράχο του ιερού της Αφροδίτης-, με το κάθε ένα απ' αυτά να αντιπροσωπεύει την προσπάθεια του κάθε καλλιτέχνη να ανασύρει αυτήν την ενδοσκοπική εικόνα του προς τα έξω, και να την μοιραστεί με τον κόσμο...

Μια καρδιά από τάματα, λεπτομέρεια από το έργο Litany of desires (2022) της Christina Anid

 

Έτσι, με τα λόγια του ίδιου του επιμελητή, "το κτίριο της έκθεσης μετατρέπεται σε ένα σώμα, μέσα στο οποίο ο κάθε καλλιτέχνης ανασκάπτει το δικό του ιερό, ενώ ο κάθε θεατής περιδιαβαίνει αυτό το κτίριο-σώμα αναζητώντας και ανακαλύπτοντας ασυνείδητα τις δικές του αναφορές και καταβολές. Κι έτσι όπως τα σώματα, οι αισθήσεις, τα συναισθήματα, τα νοήματα και τα υλικά, συνευρίσκονται σε μια κατάσταση ανθρωποκεντρικής διάδρασης, αναδύεται μια ενέργεια η οποία γεφυρώνει και ενοποιεί τα πάντα, βάζοντάς μας όλους στη ροή ενός αέναου και ακατάπαυστου υπαρξιακού ταξιδιού"...

Οι ακτίνες του ήλιου που δύει προσδίδουν μια επιπλέον υποβλητική δυναμική στους διαδρόμους

 

Αυτή η διαδραστικότητα του περιβάλλοντος με τον θεατή, γίνεται αντιληπτή από την πρώτη στιγμή που εισέρχεται κανείς στο χώρο της έκθεσης. Προσωπικά ένιωσα σαν να είχα εισβάλλει σε έναν απόκρυφο κόσμο. Έναν κόσμο που οι ξεφλουδισμένοι από το χρόνο και την παρακμή (-και σε κάποια σημεία, ραγισμένοι από τον σεισμό του ΄99-), τοίχοι που διέγραφαν τα όριά του, του προσέδιδαν την υποβλητική αίσθηση του παλιού, του αρχέγονου... Ένα σύμπαν αλλόκοτο που κατά κάποιον τρόπο έμοιαζε σχεδόν με "ζωντανό" οργανισμό, που σε προκαλούσε να τον εξερευνήσεις, κάθε πλευρά, κάθε χώρο και γωνιά του, κι ακολουθώντας τον διάδρομο από το ένα δωμάτιο στο επόμενο, ν' ανακαλύψεις ένα-ένα, τα μυστικά του... 

Τα δωμάτια είναι βέβαια αριθμημένα, αλλά η πρόσβαση σ' αυτά δε γίνεται απαραίτητα αυστηρά σειριακά. Παρόλο που μια κάτοψη του χώρου με το αποτύπωμα του δωματίου του κάθε δημιουργού υπάρχει κρεμασμένη στον τοίχο στην αρχή της έκθεσης (ίσως για βοήθημα κάποιου που θα αναζητήσει κάτι συγκεκριμένο), και μια ταμπέλα με το ανάλογο "Ιατρικό Εξιτήριο" μπροστά στην είσοδο του κάθε δωματίου, η αυτόματη κίνηση μέσα στο χώρο, προς κάθε ένα απ' αυτά μοιάζει να γίνεται μάλλον τυχαία  -κάτι στο οποίο έτσι κι αλλιώς βοηθάει και το σχήμα του κτιρίου (περίπου σαν ξαπλωμένο "Ξ", με την κεντρική είσοδο στη μέση), αφού οι πολλές διασταυρώσεις των διαδρόμων σε προκαλούν κάθε τόσο να επιλέξεις ελεύθερα την κατεύθυνση προς την οποία θα προχωρήσεις...

Υποθέτω πως σημαντικό ρόλο θα πρέπει να παίζει και ο ήχος, ίσως οι νότες που αντηχούν στο διάδρομο να μετατρέπονται σε αόρατα νήματα που συλλαμβάνουν τον επισκέπτη και υποσυνείδητα να τον καθοδηγούν, έλκοντάς τον προς το δωμάτιο απ' όπου μοιάζει να προέρχεται η μουσική... Η αντήχηση αυτή στο γύρω χώρο, ειδικά από εκείνα τα έργα που στηρίζονται στη μουσική τους υπόκρουση, όπως για παράδειγμα το χαρακτηριστικό βίντεο Echo Face της Νορβηγίδας Tori Wranes, προσφέρει μια αίσθηση κινηματογραφικού σάουντρακ στην όλη διαδικασία της περιήγησης, και  σχηματίζει μια αόρατη γέφυρα που, σε κάποιο βαθμό, συνδέει τα γειτονικά τουλάχιστον δωμάτια μεταξύ τους...

Νομίζω πως αυτό γίνεται πολύ εύκολα φανερό, στο σχετικό βίντεο που ετοίμασα με σκοπό να μοιραστώ αυτά που κράτησα από την επίσκεψή μας στην έκθεση. Για τις ανάγκες του βέβαια χρειάστηκε να αυτοσχεδιάσω και σε κάποια σημεία να παίξω λίγο με το editing της προσφερόμενης αυτής μουσικής, ή να χρησιμοποιήσω και άλλη επιπρόσθετη ηχητική επένδυση. Νομίζω όμως πως δεν υπάρχει κάτι μεμπτό σ' αυτό. Θεωρώ πως το αποτέλεσμα  είναι αρκετά ενδιαφέρον, επειδή ακριβώς δε μεταφέρει με "δημοσιογραφικό" τρόπο εικόνες και στιγμιότυπα από τα διάφορα έργα, παρουσιάζοντας την έκθεση ως ανεξάρτητες δημιουργίες κάποιων καλλιτεχνών με απλά ένα κοινό θέμα. Αλλά εκείνο που μεταφέρει είναι την εμπειρία της έκθεσης από την οπτική του περιηγητή - επισκέπτη, που συνδέει τα διαφορετικά "ιερά" δωμάτια, με τους διαδρόμους που οδηγούν σ' αυτά, ή ακόμα και με τα δωμάτια που δεν έχουν χρησιμοποιηθεί στην έκθεση, αλλά με την εικόνα που αναδύουν, παγωμένη σε κάποια παλιότερη εποχή, συμβάλλουν κι αυτά στην όλη ατμόσφαιρα του χώρου, τα συναισθήματα που νιώθει, καθώς γίνεται κι ίδιος μια γέφυρα που ενώνει τα ανεξάρτητα έργα μεταξύ τους, παρουσιάζοντας έτσι την έκθεση ως μια πολυπρόσωπη οντότητα...

                                                 Το βίντεο από την επίσκεψή μας στην έκθεση...

Τεχνικά, θα έλεγα πως μάλλον υστερεί κάπως σε ανάλυση - ποιότητα εικόνας, καθώς τα πλάνα είναι τραβηγμένα με κινητό, χωρίς έξτρα φωτισμό, ή τη χρήση gimbal για σταθεροποίηση της εικόνας, αλλά απ' την άλλη νομίζω πως αυτό του προσδίδει έναν χαρακτήρα λίγο πιο ρεαλιστικό, -κάτι σαν ένα first person videogame-, που με αυτόν τον τρόπο μπορεί να μεταφέρει αμεσότερα την εμπειρία σ' εκείνον που το βλέπει...  

Η ατμόσφαιρά του είναι γενικά υποβλητική και μυστηριακή, κάτι που βέβαια γενικά χαρακτηρίζει την έκθεση, σε κάποια σημεία ίσως και περισσότερο τρομακτική από όσο θα επιθυμούσε ο καλλιτέχνης - δημιουργός του εκάστοτε έργου. Όπως είπαμε όμως, το βίντεο δείχνει την οπτική του επισκέπτη, ενός ξένου που εισβάλλει σ' έναν αυστηρά προσωπικό χώρο και όπως είναι φυσικό, καλείται να αντιμετωπίσει ανατρεπτικές εικόνες από μια πραγματικότητα εντελώς διαφορετική από τη δική του... Στο δρόμο αυτό της Δαντικής περιήγησης, ο επισκέπτης καλείται να περάσει από άναρχους, χαοτικά μαγικούς κόσμους, που εκ πρώτης όψης δίνουν την αίσθηση του "εφιαλτικού", αφού έχουν διαμορφωθεί με αυτόν τον σουρεαλιστικό τρόπο στο υποσυνείδητο κάποιου άλλου ατόμου, τροφοδοτημένο από ξένες για τον (παρείσακτο) επισκέπτη εμπειρίες, και από τα δικά του ιδιαίτερα προσωπικά δεδομένα...   

Από το υποβλητικό 'Transforming the Unconscious', της Λυδίας Ανδριώτη, που με τη βοήθεια μυθολογικών συμβόλων που συνδέονται με το νερό, πλασμένα σε γλυπτά από πορσελάνη, μεταφέρει αναμνήσεις της καλλιτέχνιδας από την προγεννητική (εμβρυακή) περίοδο...

Κανένα δωμάτιο δε μοιάζει με κάποιο άλλο. Κανένα άδυτο δε μοιάζει με κάποιο άλλο... 

Το έργο του Γιαννούλη Χαλεπά, Ο Άγιος Γεώργιος και ο Δράκος (1930)

Από το αυτοβιογραφικό σχέδιο του Γιαννούλη Χαλεπά, "ο Άγιος Γεώργιος και ο Δράκος", που δημιουργήθηκε πριν από σχεδόν έναν αιώνα, μάλλον ως ανάγκη του καλλιτέχνη να εκφράσει την υπερβατική του νίκη και λύτρωση, μετά την έξοδό του από το Δημόσιο Ψυχιατρείο Κέρκυρας όπου για 14 χρόνια είχε νοσηλευτεί, μέχρι τα έργα που χρησιμοποιούν πιο σύγχρονα μέσα, όπως "Τα Μάτια" της Κατερίνας Ζαχαροπούλου, ένα μονοκάναλο βίντεο που προβάλλεται στον τοίχο που τελειώνει ο διάδρομος στην δεξιά πτέρυγα της έκθεσης, εμπνευσμένο από το πορτρέτο της Miss Jane Bowles του Joshua Reynolds (1775), από το οποίο η δημιουργός του έργου απομόνωσε το αθώο παιδικό πρόσωπο και αντικατέστησε τα μάτια, με εκείνα ενός ενήλικα που κινούνται δημιουργώντας την ψευδαίσθηση πως σε παρακολουθούν...  

Κι από την εντυπωσιακή εγκατάσταση της Δήμητρας Σκανδάλη, "..κάθε θάρρος κι ένας φόβος..." (2022), που κάνει ένα ψυχρό δωμάτιο να ζωντανεύει, μέσα από φυσικούς ήχους, απαλά κινούμενες σκιές από κλαδιά δέντρων και βαθείς χρωματισμούς, μετατρέποντάς το σε ένα άβατο, έτοιμο να προσφέρει εσωτερική ηρεμία και γαλήνη, μέχρι το νιγρεδικό 'all these moments will be lost in time like clouds in heaven' του Ιακώβου Βολκώβ, σ' ένα δωμάτιο απόκοσμο και δυστοπικό, που κυριαρχείται από το χρώμα του βαθύτερου μαύρου, με μόνο τις πολύχρωμες αυτές λέξεις να διακρίνονται στον τοίχο καθώς φωτίζονται από το ελάχιστο φως που περνάει από τη χαραμάδα, και σχηματίζουν την πρόταση που έδωσε τον τίτλο στο έργο (-εμπνευσμένη από τον μονόλογο του ανδροειδούς Roy Batty, στο φινάλε της ταινίας Blade Runner, που ακούγεται να λέει 'all these moments will be lost in time like tears in the rain'),

..κάθε θάρρος κι ένας φόβος.., της Δήμητρας Σκανδάλη

"all these moments will be lost in time like clounds in heaven", Ιάκωβος Βολκώβ

Κανένα απ' αυτά τα δωμάτια, είτε δημιουργήθηκε για την έκθεση, είτε προϋπήρχε αυτής, είτε προετοιμάστηκε από τον ίδιο τον καλλιτέχνη στο χώρο, είτε υπό την εξ' αποστάσεως εποπτεία του, ή ακόμα δημιουργείται ζωντανά κατά τη διάρκεια της έκθεσης, (όπως το Φροϋδικό, 'id', της Έλυας Ηλιάδη), δεν μοιάζει με κάποιο άλλο... Όλα τα εσωτερικά ιερά είναι ξεχωριστά.

"Τα Γενέθλια" (2022) του Δημήτρη Σκουρογιάννη, εμπνευσμένα από την ταινία του R.W.Fassbinder, Τα Πικρά Δάκρυα της Πέτρα φον Καντ (1975)

Αλλά νομίζω θα ήταν υπερβολή να συνεχίσουμε εδώ να απαριθμούμε όλα τα έργα που συμμετέχουν με τη σειρά. Το σίγουρο είναι πως είναι όλα ευρηματικά και η προσπάθεια των δημιουργών τους άξια συγχαρητηρίων και οπωσδήποτε πολύ θαρραλέα -θέλει πολύ κουράγιο πιστεύω να αποφασίσεις να μοιραστείς με το περιβάλλον σου κάτι τόσο προσωπικό, κάτι τόσο γερά συνδεμένο με το βαθύτερο "εγώ", που ίσως για ορισμένους να έχει και τη δυναμική του "ταμπού" (-ίσως μάλιστα κάποιοι να χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν και την ανησυχία, κατά πόσο το ιερό τους θα μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί ως άβατο μετά την εξωτερίκευσή του...) 

Προσωπικά βρήκα στα περισσότερα έργα αρκετό ενδιαφέρον, ορισμένα βέβαια με άγγιξαν εντονότερα, αλλά όλα αξίζει να αντιμετωπιστούν με προσοχή και όχι να ειδωθούν επιδερμικά, καθώς οι λεπτομέρειες συχνά είναι αυτές που παίζουν σημαντικό ρόλο στο "ξεκλείδωμα" και την κατανόηση του μηνύματος που προβάλλεται πίσω από το έργο. 

Το βίντεο είναι αρκετά περιεκτικό και πιστεύω πως δίνει μια αρκετά καλή γενική εικόνα, αν και σίγουρα χάνει κάποιες απ' αυτές τις λεπτομέρειες. Σε κάθε περίπτωση βέβαια δεν μπορεί να αντικαταστήσει την εμπειρία που θα ζήσει κάποιος που βρίσκεται ο ίδιος στο χώρο αναλαμβάνοντας το ρόλο του επισκέπτη, και που θα έχει την ευκαιρία να περιηγηθεί στα δωμάτια, αφιερώνοντας το δικό του χρόνο σε κάθε ένα απ' αυτά, προσέχοντας άλλες λεπτομέρειες, ανακαλύπτοντας άλλα μυστικά...

Από τη δική μου πλευρά, ελπίζω να κατάφερα να πείσω κάποιον από τους αναγνώστες να την επισκεφτούν. -Προσωπικά, σκοπεύω να το ξανακάνω... Και εννοείται πως θα περιμένω με πολύ ενδιάφερον και το τρίτο Κεφάλαιο.

 

Σχετικοί Σύνδεσμοι - πληροφορίες:

Η σελίδα του event στο Facebook

Οργάνωση: artefact athens  

Reality check - Chapter II: inner sanctum

Ημέρες/ώρες λειτουργίας: Πέμπτη - Παρασκευή - Σάββατο - Κυριακή 15:00-20:00 - Έως 30.10.2022
Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, Δαφνί, Λεωφόρος Αθηνών 374

Επιμέλεια + concept design: δρ Κώστας Πράπογλου / artefact athens

Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Λυδία Ανδριώτη (Ελλάδα), Christina Anid (Γαλλία/Ελλάδα/Λίβανος), Zeina Barakeh (Παλαιστίνη/Λίβανος/ΗΠΑ), Orit Ben Shitrit (Ισραήλ/ΗΠΑ/Μαρόκο), Ιάκωβος Βολκώβ (Ελλάδα), Robert Cahen (Γαλλία), Guillermo Galindo (Μεξικό/ΗΠΑ), Αικατερίνη Γεγησιάν (Μ. Βρετανία/Ελλάδα), Λυδία Δαμπασίνα (Ελλάδα), Άντζη Δρακοπούλου (ΗΠΑ), Κατερίνα Ζαχαροπούλου (Ελλάδα), Ελένη Ζούνη (Ελλάδα), Michal Heiman (Ισραήλ), Daniel Hill (ΗΠΑ), Έλυα Ηλιάδη (Ελλάδα), Νίκος Κόκκαλης (Ελλάδα), Ναταλία Μαντά (Ελλάδα), Στέλλα Μελετοπούλου (Ελλάδα), Gisela Meo (Ιταλία), Ανδρέας Μνιέστρης (Ελλάδα), Noemi Niederhauser (Ελβετία), Βάνα Ντατσούλη (Ελλάδα), Στέφανος Παπαδάς (Κύπρος/Ελλάδα), Pipilotti Rist (Ελβετία), Εύη Σαββαΐδη (Ελλάδα), Ariane Severin (Γερμανία/Ελλάδα), Δήμητρα Σκανδάλη (Ελλάδα), Νάντια Σκορδοπούλου (Ελλάδα), Δημήτρης Σκουρογιάννης (Ελλάδα), Κωνσταντίνος Ταλιώτης (Κύπρος), Τόλης Τατόλας (Ελλάδα), Νίκος Τρανός (Ελλάδα), Tori Wrånes (Νορβηγία), Gil Yefman (Ισραήλ), Γιαννούλης Χαλεπάς (Ελλάδα), Ευάγγελος Χατζής (Ελλάδα).

Ο «Γερο-πλάτανος» της Εύβοιας και τα μυστικά του...

Ο Μέγας Πλάτανος, το 2006

Με πολύ μεγάλη θλίψη διάβασα σε πρόσφατη ανάρτηση της σελίδας Αθηνολόγιο πως ο «Γερο-πλάτανος» της Εύβοιας είναι νεκρός και δεν υπάρχει πια, με το τελευταίο μέρος που είχε μείνει από τον κορμό του να έχει καταρρεύσει και το κουφάρι του πλέον να έχει καλυφθεί από αγκάθια... 

Στον συντάκτη της ενημερωτικής αυτής πληροφορίας μετά από την αυτοψία του στο χώρο, η δυσάρεστη αυτή διαπίστωση αυτή προκάλεσε θλίψη και έκπληξη.

Δυστυχώς εμείς μείναμε μόνο με τη θλίψη, γιατί η κατάληξη αυτή του Υπεραιωνόβιου αυτού δέντρου και μέχρι πρόσφατα, ορόσημου αυτής της περιοχής γραφικής ομορφιάς, ανάμεσα στα χωριά Προκόπι και Μαντούδι, φαινόταν εδώ και αρκετό καιρό προδιαγεγραμμένη.
Κάτι που, αρκεί νομίζω να ρίξει κανείς μια ματιά σε μερικές ενδεικτικές φωτογραφίες από διάφορες επισκέψεις μας εκεί τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, για να διαπιστώσει...

 

Χρονικό της καταστροφής (-ένα σύντομο φωτορεπορτάζ για ένα έγκλημα που κράτησε χρόνια...)

 

Καλοκαίρι 2006. Ο "Γερο-πλάτανος" όταν ήταν ακόμα μεγάλος, με τους φίλους, Σοφία και Τάκη να μοιάζουν μικροσκοπικοί μπροστά του. Τα έργα για την προστασία του δέντρου έχουν ήδη ξεκινήσει. 

Καλοκαίρι 2007. Τα έργα προστασίας του δέντρου και ανάδειξης του χώρου προχωρούν, με την αποκομιδή τεράστιου όγκου  μπαζών που τα προηγούμενα χρόνια είχαν σκεπάσει μέρος του, προερχόμενα από τα ορυχεία λευκόλιθου που λειτουργούσαν στην περιοχή...

(2007) Παράλληλα στο χώρο βρίσκονται ήδη τα μεταλλικά πλέγματα και λοιπά υλικά που θα χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή τοιχείων αντιστήριξης στο σκάμμα περιμετρικά του δέντρου. ώστε να συγκρατηθούν τα μπάζα σε ασφαλή απόσταση. (Σύμφωνα με μια άποψη, το έργο είχε τελικά αντίθετα αποτελέσματα, αφού δυσκόλεψε ακόμα περισσότερο την πρόσβαση των ριζών στο νερό...)

Καλοκαίρι 2010. Οι εργασίες ανάδειξης του χώρου έχουν ολοκληρωθεί. (-όπως φαίνεται και απ' την ακόλουθη φωτογραφία, στην επόμενη επίσκεψή μας λίγα χρόνια αργότερα, ολόκληρο το μέρος του δέντρου που διακρίνεται σε πρώτο πλάνο είχε αποκοπεί και καταρρεύσει...)

2016. Θλιβερό θέαμα, καθώς η μια πλευρά και τα μεγαλύτερα κλαδιά του δέντρου έχουν καταπέσει. Ωστόσο, ο ένας μεγάλος κορμός παραμένει όρθιος και ζωντανός.

Μια εικόνα συγκριτική, που βοηθάει να γίνει αντιληπτό το μέγεθος του κορμού και των κλαδιών που έχουν αποκοπεί από το δέντρο κι έχουν μείνει νεκρά στο χώμα (2016)

Πάνω στον κορμό του δέντρου η φύση έχει σμιλέψει ένα χέρι με τα δάχτυλα κλειστά, που το δέντρο, πικραμένο, λες και αρνείται να τεντώσει και να ανοίξει για να ζητήσει ένα χέρι βοήθειας...(2016)

Ένα χρόνο μετά, σε ένα ρεπορτάζ του 2017, η εικόνα που παρουσιάζεται είναι ακόμα χειρότερη και η δημοσιογράφος αναρωτιέται πώς είναι δυνατόν οι αρμόδιοι φορείς να έχουν αφήσει ένα τόσο εμβληματικό δέντρο να ξεραθεί...  

Αν και κάποιοι μιλούν για μια "ασθένεια" που ξεραίνει τα πλατάνια, ο πιθανότερος ένοχος για την καταστροφή είναι τα μπάζα που κύκλωσαν το δέντρο σχηματίζοντας χωμάτινους λόφους που σκέπασαν ρέματα, αποκλείοντας τις ρίζες του από πρόσβαση στο απαραίτητο νερό...

Ολοκληρώνοντας το παρών δημοσίευμα, που αναγκαστικά έχει αυτόν τον δυσάρεστο, νεκρολογικό χαρακτήρα, αναζητώντας ίσως έναν τρόπο για να κλείσω με λίγο καλύτερη διάθεση, παραθέτω το άρθρο που είχα δημοσιεύσει στο περιοδικό Μυστική Ελλάδα, το 2007 σχετικά με τον «Γερο-πλάτανο», τους θρύλους, τις παραδόσεις και όσα από τα μυστικά του επέλεξε να μοιραστεί μαζί μας, με τη συνοδεία ιστορικών πλέον φωτογραφιών από επισκέψεις μας εκεί, στο χώρο που κάποτε έπεφτε η σκιά του Μεγάλου Πλατάνου. Ελπίζοντας με αυτόν τον τρόπο,  τουλάχιστον στο νου, να τον κρατήσουμε για πάντα ζωντανό, όπως δηλαδή θέλουμε να τον θυμόμαστε... 

Προκόπι Β. Εύβοιας: Ο Μέγας Πλάτανος και τα μυστήριά του...

 

Στη μέση μιας από τις γραφικότερες διαδρομές της Ελλάδας, τον δρόμο που, ακολουθώντας τον ποταμό Κηρέα, συνδέει το Προκόπι με το Μαντούδι, στο σημείο ακριβώς που είναι χτισμένο το ξωκλήσι τής Κοίμησης της Θεοτόκου, υπάρχει μια ταμπέλα που κατευθύνει δεξιά, στο μόνο σημείο του δρόμου που περνάει πάνω από το ποτάμι.
Η ταμπέλα γράφει «Μέγας Πλάτανος», και αν κανείς την ακολουθήσει, ύστερα από καμιά διακοσαριά μέτρα θα βρεθεί μπροστά στο αρχαιότερο πλατάνι των Βαλκανίων, ίσως και ολόκληρης της Ευρώπης, η ηλικία του οποίου λέγεται πως υπερβαίνει τα...2.300 χρόνια!

Στην πινακίδα η ηλικία του αναγράφεται "μεγαλύτερη από 500-600 έτη", ωστόσο κάποιες πηγές υποστηρίζουν ότι ο Πλάτανος είναι 2.300 χρόνων!

Σύμφωνα με τα στοιχεία που καταγράφει ο Δημ. Σέττας («Ο Γερο-Πλάτανος της Εύβοιας», εκδ. ΔΙΠΤΥΧΟ), το 1972, ο κορμός του είχε περίμετρο 18 μέτρα, διάμετρο 6 μέτρα, το ύψος του δέντρου έφτανε τα 30 μέτρα, ενώ η έκταση της σκιάς του έφτανε τα 2,5 στρέμματα!

Καταφύγιο και ανάσα από τη ζέστη στη δροσιστική σκιά του πανύψηλου δέντρου (Αύγουστος 2006).

Σήμερα, δυστυχώς οι διαστάσεις του, αν και παραμένουν κολοσσιαίες, έχουν υποστεί κάποιες απώλειες, εξαιτίας κυρίως της ανθρώπινης κακομεταχείρισης και μάλλον ως εκ θαύματος το δέντρο παραμένει ζωντανό. Αριστερά και δεξιά, εδώ και μερικά χρόνια, υψώνονται θλιβεροί χωμάτινοι λόφοι, δημιουργημένοι από τα μπάζα των ορυχείων λευκόλιθου, που αν και κάποιοι, την ύστατη στιγμή πρόλαβαν απ' το να καλύψουν για πάντα αυτό το φυσικό μνημείο της αρχαιότητας, εντούτοις έχουν εμφανώς δυσκολέψει την ανάσα του, καθώς το έχουν ουσιαστικά αποκόψει από το υπόλοιπο δάσος και τα νερά που μέχρι πρόσφατα ξεδιψούσαν τις ρίζες του.

Η θέση, όπου κάποτε λένε πως ήταν ο πιο γόνιμος κάμπος της περιοχής, λέγεται Παρασκευόρεμα, αλλά... το ρέμα πλέον δεν φαίνεται πουθενά κι έτσι το δέντρο συντηρείται από τις βροχές κι ό,τι καταφέρνουν να συγκεντρώσουν οι ρίζες του, που προεκτείνονται προς την μεριά του ποταμού...

Αυτή ήταν η δεύτερη φορά που ο Πλάτανος γλίτωνε κυριολεκτικά (-σημ. Οκτ. 2021, έτσι φαινόταν τότε τουλάχιστον...-) από τα δόντια ενός ανθρωπόμορφου «Χάρου», αφού το 1928, κατά τον καταμερισμό της δημόσιας γης που ακολούθησε την άφιξη των προσφύγων από το Προκόπι της Καππαδοκίας, ο χωρικός που είχε λάχει τον αγρό μέσα στον οποίο στεκόταν το δέντρο, απειλούσε να το κόψει, με την δικαιολογία πως η σκιά του εμπόδιζε να ευδοκιμήσουν οι καλλιέργειες της γης...
Τότε το δέντρο είχε σωθεί με την παρέμβαση της Ειρήνης Νόελ Μπαίκερ (-της Βρετανικής οικογένειας Νόελ-Μπαίκερ που από την εποχή της απελευθέρωσης του νησιού από τους Τούρκους, κατέχει ένα μεγάλο μέρος της έκτασης στην περιοχή-), που αντάλλαξε τον αγρό με ένα δικό της κτημα 8 στρεμμάτων, καταφέρνοντας έτσι να σώσει το αρχαίο Πλατάνι... (πηγή, «ο Κηρέας της Εύβοιας», Αλέξανδρου Καλέμη, εκδόσεις Κίνητρο, 2001)

Μέσα στην κουφάλα του Πλατάνου, πολλοί είχαν σκαλίσει τα ονόματά τους.

Και δυστυχώς, σήμερα ο κίνδυνος ελλοχεύει ακόμα, στην κάθε φορά που κάποιοι ασυνείδητοι επιχειρούν να βάλουν φωτιά σε κάποιο σημείο της περιοχής, που δυστυχώς φαίνεται πως έχει μπει για τα καλά στο στόχαστρό τους, αφού διαδοχικές απόπειρες έχουν γίνει και τα τρία τελευταία καλοκαίρια, με αποκορύφωμα την μεγάλη πυρκαγιά που τον Σεπτέμβρη του 2004 έφτασε μέχρι λίγες εκατοντάδες μέτρα απ' το σημείο.

Είναι μεγάλη ντροπή τέτοιοι μακρόβιοι ζωντανοί οργανισμοί που έχουν γίνει μάρτυρες ολόκληρης της Ελληνικής ιστορίας από την εποχή σχεδόν του Μεγαλέξανδρου και, κυρίως, κατάφεραν να επιζήσουν απ' όλες τις φουρτούνες της, να σιγοσβήνουν μέσα στις τελευταίας δεκαετίες, εξαιτίας της ανθρώπινης αδιαφορίας...

Ο Γερο-πλάτανος, το 2010 (υπέρυθρο)

Ακόμα και η ίδια η παράδοση προσπάθησε να διαφυλάξει το αγέρωχο δέντρο, αφού κάποτε πιστευόταν πως εκείνος που θα τολμούσε να τον κόψει, μέσα σε λιγότερο από ένα χρόνο, θα πέθαινε ο ίδιος και θα ξεκληριζόταν η οικογένειά του. Η σχέση όμως ήταν πάντα αμφίδρομη, καθώς και ο Πλάτανος είναι φορέας πολλών παραδόσεων, που τον σχετίζουν με νεράιδες και ξωτικά, αφού γενικά πιστευόταν πως τα «χιλιόχρονα» δέντρα, στοίχειωναν.

Στην Ιρλανδία και την Ισλανδία, χώρες που οι αρχαίες (εκεί, Κέλτικες) παραδόσεις επιζούν ακόμα, μια φήμη πως ένα δέντρο, ακόμα κι αν δεν είναι τόσο αρχαίο, σχετίζεται με τα ξωτικά, είναι αρκετή για να το προστατέψει και δεν είναι λίγες οι φορές που σημαντικά έργα έχουν τροποποιηθεί και δρόμοι που διανοίγονται έχουν παρεκκλίνει από την αρχικά προσχεδιασμένη πορεία τους, προκειμένου να διασωθεί ένα τέτοιο δέντρο.

 
Ο Γέρο-Πλάτανος δεν έχει σε τίποτα να ζηλέψει τα αντίστοιχα δέντρα της Βόρειας Ευρώπης, καθώς είναι συνδεδεμένος με πάμπολλες τέτοιες ιστορίες. Η επικρατέστερη σχετική προφορική παράδοση λέει πως, αν κάποιος κοιμηθεί μέσα στην κουφάλα του, -η οποία άλλωστε έχει εμβαδόν δωματίου-, θα αρρωστήσει, ή γενικά θα πάθει κάτι άσχημο, καθώς θα βγουν τα ξωτικά να τον μαγέψουν!

Ο Δημ. Σέττας έχει καταγράψει πολλές παραλλαγές και εκδοχές θρύλων που συνοδεύουν τον Πλάτανο, μεταφέροντας ποικίλες λαϊκές αντιλήψεις, που ίσως να αντιστοιχούν και σε διαφορετικές εποχές. Έτσι λοιπόν, λέγεται πως αν κάποιος βρεθεί τα μεσάνυχτα κάτω απ' το δέντρο, ακούει φωνές, όργανα, βιολιά και κλαρίνα και βλέπει νεράιδες και δαιμόνια να διαβαίνουν χορεύοντας, στις όχθες του ποταμού.

Σήμερα ορισμένοι αποδίδουν τον θρύλο στο γεγονός πως πριν από κάποια χρόνια, ένας βοσκός, που λένε πως δεν έστεκε και πολύ καλά στα λογικά του, συνήθιζε να περνάει την νύχτα στο δάσος, παίζοντας βιολί.

Όμως, η παράδοση αυτή που περιγράφει την πορεία των νεραϊδο-ξωτικών μέσα στην νύχτα, με την συνοδεία οργάνων (που σε κάποιες περιοχές αποκαλείται και «διάβα») συναντάται σ' όλη την Ελλάδα και φαίνεται να συνδέεται, ή να απορρέει από τα αρχαία Βακχ
ικά μυστήρια και τους ξέφρενους «χορούς» της στοιχειωτικής ακολουθίας του Διονύσου (μαινάδες, σάτυροι, κλπ), ή και άλλων χθονίων θεοτήτων, εορτές που μάλιστα συνέχισαν να εορτάζονται σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, μέχρι και τον Ύστερο Μεσαίωνα. Ίσως λοιπόν, ο βιολιστής να ήταν απλά «νεραϊδοπαρμένος», ένας από εκείνους που χάνουν τα λογικά τους, όταν βρεθούν στην πορεία των στοιχειών.
Στην περίπτωση του Μεγάλου Πλατάνου πάντως, οι «μουσικές» μάλλον προσπαθούν να περιγράψουν τον παράξενο ήχο που πολλοί έχουν παρατηρήσει τις νύχτες στο σημείο... Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση, λέγεται, πως τα μεσάνυχτα ακριβώς, κάτω απ' τον πλάτανο βγαίνουν δύο μεγάλα κριάρια και για αρκετή ώρα παλεύουν μεταξύ τους και, καθώς κουτουλούν, ακούγεται ένας υπόκωφος θόρυβος.
Η παράδοση με τα δύο φασματικά κριάρια καταγράφεται και αλλού την Εύβοια, σε κάποιο γεφύρι στους Ωραιούς (Τάσος Παπαναστασίου, Μύθοι, Θρύλοι. Παραδόσεις), και μάλιστα με την ίδια έμφαση στον κρότο που ακούγεται από την σύγκρουση των κεράτων τους. Το συνδετικό στοιχείο φαίνεται πως είναι το τρεχούμενο νερό - το οποίο όπως είχα γράψει σε κάποιο παλαιότερο τεύχος («Μαύρες Πύλες στην Ελλάδα», Απρίλης 2005) φαίνεται να σχετίζεται με «αλλοκοσμικές» εκδηλώσεις. Αλλά υπάρχουν και πολλές άλλες παρόμοιες ιστορίες για τον Πλάτανο.

Διανυκτέρευση δίπλα στο ποτάμι, στο πλατανόδασος που βρίσκεται πολύ κοντά στον Μέγα Πλάτανο, σε μια από τις πολλές εξορμήσεις που τα προηγούμενα 15 χρόνια κάναμε, παρέα με διάφορους φίλους, στην περιοχή.

Μέσα στην κουφάλα του δέντρου που χωρούσαν αρκετά άτομα

Ο Δημ. Σέττας μεταφέρει και προσωπικές μαρτυρίες χωρικών, όπως του γέρο-Βασίλη Ματσούκα, που ένα βράδυ πήγε να ποτίσει το γειτονικό με το δέντρο, μποστάνι του, κι ενώ η νύχτα ήταν απάνεμη, κατά τα μεσάνυχτα άρχισαν ξαφνικά τα κλαδιά του πλατάνου να σείονται και να δημιουργούν ένα παράξενο δυνατό βουητό, που τον έκανε να απομακρυνθεί με βήμα ταχύ.

Αλλά και εκείνη του Γεωργίου Μπουζίκα, που κάποια Αυγουστιάτικη νύχτα είχε ηθελημένα αποπειραθεί να διερευνήσει τους σχετικούς θρύλους. Αν και τσοπάνης στο επάγγελμα, φαίνεται πως είχε κάνει έναν άριστο, επιστημονικό σχεδιασμό του όλου πειράματος, αφού είχε φροντίσει να πάρει μαζί και δεύτερο άτομο, στον οποίον μάλιστα δεν είχε πει τίποτα για το σκοπό του, ώστε να μην τον προκαταβάλει.

Ξάπλωσαν σ' ένα μικρό ύψωμα κοντά στον πλάτανο, κι ο φίλος του αποκοιμήθηκε.
Κατά τα μεσάνυχτα, άκουσε ένα δυνατό μουγκρητό που ερχόταν απ' τη μεριά του πλατάνου. Φυσικά δεν έμοιαζε με ήχο κάποιου ζώου, αφού αυτό θα ήταν κάτι που θα αναγνώριζε αμέσως ένας βοσκός. Παρέμεινε σιωπηλός, για να δει αν τ' ακούει κι ο φίλος του, ο οποίος ξύπνησε έντρομος και τον ρώτησε αν ακούει το ίδιο. Και, μια και υπήρχε πλήρης συμφωνία, σηκώθηκαν πάνω και 'φύγαν από κει βιαστικά, έχοντας έτσι επιβεβαιώσει πως, είτε επρόκειτο για ξωτικά, είτε για δαιμόνια, κάτι αλλόκοτο βγαίνει πράγματι στον Πλάτανο τα μεσάνυχτα...

Σε μια από τις νυχτερινές μας εξερευνήσεις, με την Σοφία, που ήταν και ξεναγός μας, καθώς κατάγεται από την περιοχή, τον Παναγιώτη και τον Βασίλη (απ' την ομάδα Ιδιωτικά Σύμπαντα) 

Σε μια πρόσφατη επίσκεψη μου (σημ. το 2007), στις αρχές του καλοκαιριού στην περιοχή, επιχείρησα ν' ακολουθήσω κι εγώ το παράδειγμα του κυρ-Γιώργου, παίρνοντας μαζί έναν φίλο, τον Πέτρο. Ήταν νύχτα με πανσέληνο, που φώτιζε αρκετά το ξέφωτο γύρω απ' το γιγάντιο δέντρο. Η προσέγγιση μας όμως, ήταν αρκετά δυσκολότερη από τις προηγούμενες φορές, καθώς ο δρόμος από ένα σημείο και μετά και μέχρι είκοσι περίπου μέτρα απ' τον πλάτανο, είχε σκαφτεί με εκσκαφικό μηχάνημα ένα μέτρο βαθιά, σχηματίζοντας έτσι μια τάφρο που είχε γεμίσει απ' τα νερά της απογευματινής βροχής. Ίσως αυτό να αποδεικνυόταν χρησιμο για τις ρίζες του πλατανιού, που ωστόσο θα μπορούσαν να έχουν υποστεί νέα ζημιά από την εκσκαφή.

Μια νυχτερίδα που βρήκε καταφύγιο στην κουφάλα του πλάτανου

Αναγκαστήκαμε ν' αφήσουμε το αυτοκίνητο εκεί που πλέον διακόπτονταν ο δρόμος και συνεχίσαμε με τα πόδια, περνώντας απ' την βάση ενός εκ των άχαρων πλευρικών λοφίσκων από χώματα και μπάζα... Έστω κι έτσι, τελικά καταφέραμε να φτάσουμε σώοι κάτω απ' την σκοτεινή σιλουέτα του δέντρου. Η ατμόσφαιρα ήταν υποβλητική και σίγουρα προδιέθετε για κάτι περίεργο, αν και το φως του φεγγαριού μας επέτρεπε μια σχετικά επαρκή εποπτεία σε μεγάλη περίμετρο του χώρου γύρω απ΄ το δέντρο, διαγράφοντας ταυτόχρονα τις σκιές από τις νυχτερίδες που πετούσαν ανάμεσα στα ογκώδη κλαδιά λίγα μέτρα από πάνω μας...

Δεν είχαμε κανονίσει να διανυκτερεύσουμε, απλά θέλαμε να πάρουμε μια μικρή γεύση από την νυχτερινή ατμόσφαιρα του σημείου και, στην μισή ώρα που μείναμε εκεί, πέρα από τους όμορφους ήχους των πουλιών της νύχτας δεν ακούσαμε κάτι παράξενο, με εξαίρεση έναν δυνατό θόρυβο που κάποια στιγμή έσπασε την νυχτερινή σιωπή και φάνηκε να έρχεται από κάτι που κινούνταν έντονα ανάμεσα στα κλαδιά ενός άλλου κοντινού δέντρου...
Το πιθανότερο είναι να προερχόταν από κάποιο ζώο - ίσως κάποια αλεπού, απ' τις πολλές που συνηθίζουν να αναζητούν τροφή την νύχτα, στην περιοχή. Στις λίγες φωτογραφίες που κατάφερα να τραβήξω, εξαιτίας κάποιου προβλήματος που περιέργως προέκυψε με όλες τις μπαταρίες που είχα μαζί για την μηχανή, εμφανίζεται ένα πλήθος από τα συνηθισμένα ΄orbs΄ - κάτι λογικό και παράλογο μαζί, αφού υποτίθεται πως οφείλονται στην υγρασία και τη σκόνη, κι ωστόσο σκόνη μάλλον δεν δικαιολογούνταν, από τη στιγμή που το χώμα ήταν ακόμα λασπωμένο από την βροχή. Μια φωτογραφία όμως είναι αρκετά παράξενη, αφού όλος ο χώρος μοιάζει να περιβάλλεται από περίεργες λωρίδες καπνού, -ή «φωτός»- που γεμίζουν όλο το κάδρο, δημιουργώντας παράξενες φιγούρες και σχήματα...

Μια παράξενη φωτογραφία στον Μέγα Πλάτανο. Θα μπορούσε να ήταν κάποιο παιχνίδι καπνού, αλλά ήμασταν σίγουροι πως κανείς μας δεν κάπνιζε εκείνη τη στιγμή...

Σε πιο πρόσφατη επίσκεψη στο μέρος, τον περασμένο Αύγουστο, είδα την πορεία των έργων, που παρ' όλο που φαίνεται να γίνονται με σκοπό την ανάδειξη και την αποκατάσταση του δέντρου, αποκάλυπταν μια εικόνα θλιβερή... Το σκάμμα είχε πλέον επεκταθεί, καλύπτοντας συνολικά μια διάμετρο 100 περίπου μέτρων γύρω από τον Πλάτανο, σε βάθος που έφτανε το ενάμιση μέτρο!... Τόσο βαθύ ήταν το πάχος από τα μπάζα που για δεκαετίες είχαν μείνει καθηλωμένα πάνω στις ρίζες του(!)...

΄Ενα κολοσσιαίο κλαδί του δέντρου, που μέχρι το 2006 ακουμπούσε στο -μπαζωμένο- έδαφος...

Το ίδιο κλαδί, που λες και μοιάζει με μπράτσο του ξύλινου γίγαντα που μας επιδεικνύει τη δύναμή του, ελευθερωμένο από τα μπάζα, σε μεταγενέστερη επίσκεψη (2010)...

 

Ελπίζω το τελικό αποτέλεσμα να δώσει σ' αυτό το σπάνιο και πολύτιμο ζωντανό μνημείο την εικόνα που του αξίζει. Και να διασφαλίσει πως το δέντρο θα παραμείνει ζωντανό για να διηγηθεί και σε πολλές από τις επόμενες γενιές τις παραμυθένιες ιστορίες του. Που σίγουρα θα έχουν τόσο πολύ ανάγκη ν' ακουστούν...

 

Επίλογος

Δυστυχώς, η τελευταία αυτή ευχή που έκανα πριν από περίπου μια δεκαπενταετία, τελικά δεν εισακούστηκε. Κάποιοι μιλούν για μια «ασθένεια» που ξεραίνει τα πλατάνια, κι άλλοι κατηγορούν τα έργα, που τελικά όχι μόνο δεν κατάφεραν να προστατέψουν το έργο, αλλά απέκοψαν τελείως την πρόσβαση των ριζών του στο νερό, ολοκληρώνοντας έτσι την καταδίκη του δέντρου που είχε ξεκινήσει μερικές δεκαετίες νωρίτερα, με την δημιουργία του ορυχείου στο Παρασκευόρεμα... (-η εικόνα του Πλατάνου όπως ήταν πριν αρχίσουν τα έργα φαίνεται στο βίντεο-κλιπ του τραγουδιού της Άλκ. Πρωτοψάλτη, Ο Αγγέλος μου). 

Τον περασμένο Αύγουστο (2021), αμέσως μετά την καταστροφική πυρκαγιά που έπληξε την Εύβοια και κατέστρεψε εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα δάσους σ' όλο το Βόρειο τμήμα της πάνω από το Μαντούδι, περάσαμε από την περιοχή, για να δούμε από κοντά το μέγεθος της καταστροφής (-νομίζω όμως ότι ο πραγματικός λόγος ήταν η υποσυνείδητη ανάγκη που ένιωθα να επιβεβαιώσω με τα ίδια μου τα μάτια, κάτι που βέβαια γνώριζα, πως, τουλάχιστον αυτό το κομμάτι της περιοχής ανάμεσα στο Προκόπι και το Μαντούδι, είχε γλιτώσει από τις φλόγες...) 

Αν και η πρώτη στάση που κάναμε ήταν στο γεφυράκι στο ποτάμι, δηλαδή λίγες εκατοντάδες μέτρα από κει, για κάποιο λόγο επέλεξα να μην συνεχίσουμε προς τον Μέγα Πλάτανο. Απλά αφήσαμε σε κάποια σημεία λίγα χάρτινα μπωλ με νερό και φαγητό για τα ζώα που έχοντας γλιτώσει από τη φωτιά, ίσως τριγύριζαν εκεί, και συνεχίσαμε την πορεία μας προς τη Λίμνη. Κάτι μάλλον ήθελε να με αποτρέψει από το να αντικρύσω τον Πλάτανο πεσμένο τελείως στο χώμα, νεκρό.

Νεώτερη Ενημέρωση: Στην επόμενη περιήγηση που έκανα στην περιοχή τον Ιανουάριο του 2022, νιώθοντας την ανάγκη να δω πως ήταν η εικόνα μισό χρόνο μετά, έχοντας πλέον πληροφορηθεί την τύχη του ιστορικού δέντρου, βρήκα τη δύναμη να περάσω κι από τη θέση που κάποτε ορθωνόταν περήφανα ο αιωνόβιος πλάτανος. Κάποτε...

  

Στη θέση του πλέον υπήρχε μια άμορφη χορταριασμένη μάζα από ξεραμένους κορμούς και πεσμένα κλαδιά, ένα κουφάρι που έχει μείνει να θρηνεί συμβολικά όλην αυτή την ομορφιά της φύσης που δεν κατάφερε να περισώσει η γενιά μας...

 Φαίνεται πως κι ο ίδιος ο Γερο-Πλάτανος δεν άντεξε το μέγεθος αυτής της καταστροφής που έπληξε το πανέμορφο Βόρειο μέρος του νησιού και μετά από τόσα χρόνια ζωής, λύγισε τελικά κι αυτός. Σαν να ήθελε να ακολουθήσει τη συνομίληκή του, «Νύμφη» των Ροβιών και τα εκατομμύρια άλλα ανώνυμα δέντρα που χάθηκαν στις φλόγες...

 

              

-----------------------------------------------------------------------------------

ΑΛΛΕΣ ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ:

«ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΑΣΩΝ». Το «καταραμένο» Εργοστάσιο Επεξεργασίας Ξύλου στη Μόρνα της Πιερίας...

 ΑΣΚΗΤΑΡΙΟ

ΣΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ΤΗΣ ΛΕΟΥΣΑΣ

ΜΕΓΑΛΙΘΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ: Τα Δρακόσπιτα στα Στύρα και η Πυραμίδα της Αργολίδας

Η ΒΙΛΑ ΤΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ

ΔΟΥΚΙΣΣΑ ΤΗΣ ΠΛΑΚΕΝΤΙΑΣ: Ερευνώντας τους θρύλους και τα μυστήρια των πύργων της (video) 

«Πανεπιστήμιο Δασών». Το «καταραμένο» Εργοστάσιο Επεξεργασίας Ξύλου στη Μόρνα της Πιερίας...

 

Κρυμμένο, παρά το ανάστημά του ανάμεσα στους θάμνους, τους κισσούς και τα δέντρα που λες και βάλθηκαν να το φωλιάσουν στην αγκαλιά τους για να το κρατήσουν μυστικό και να το προφυλλάξουν, σιωπηλό, ιδιαίτερα υποβλητικό και μυστηριώδες, παρόλη την ερείπωση που, παρατημένο για περισσότερο από μισό αιώνα, έχει υποστεί, το παλιό Κρατικό Εργοστάσιο Επεξεργασίας Ξυλείας εξακολουθεί να αποτελεί ορόσημο για τον τόπο και για το χωριό που είναι χτισμένο απέναντί του...

ΜΟΡΝΑ, ΕΝΑ «ΧΩΡΙΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ» ΣΤΟΥΣ ΠΡΟΠΟΔΕΣ ΤΩΝ ΠΙΕΡΙΩΝ

Ίσως να μην είναι παράταιρο που αυτή η πρώτη σιλουέτα -ή, πιο σωστά, κουφάρι- κτίσματος που συναντά κανείς στο δρόμο για το χωριό στέκεται εκεί, απέναντι από την πινακίδα -«Σκοτεινά»-, σαν γιγαντόσωμος πετρωμένος φύλακας που λες και θέλει να προειδοποιήσει τον επισκέπτη για το τι ακριβώς θα πρέπει να περιμένει να βρει αν ακολουθήσει το μισό χιλιόμετρο χωματόδρομου που από κει συνεχίζει ως προέκταση του ασφάλτινου μέχρι το χωριό... Ένα «χωριό - φάντασμα»!...  

Όψη του εργοστασίου από την ανατολική πλευρά. Από εκεί αρχίζουν να φαίνονται κάποια σπίτια

Μόρνα ήταν το πρώτο όνομα του χωριού, από την εποχή της Τουρκοκρατίας όταν ιδρύθηκε από Σουλιώτες που, έχοντας εκδιωχθεί από την Ήπειρο, βρήκαν στο δυσπρόσιτο αυτό ορεινό σημείο -στα 700 μέτρα υψόμετρο- καταφύγιο, και εδώ επέλεξαν να εγκατασταθούν. Η ονομασία αυτή, σύμφωνα με μια άποψη, προέρχεται από τις πολλές μουριές και τα βάτα γύρω του, ή κατά άλλους, από την Τούρκικη λέξη «μόρνο», που σημαίνει «σκοτεινό». Όπως και να 'χει πάντως, το 1928 το χωριό μετονομάστηκε σε Σκοτεινά. Οι τελευταίοι κάτοικοι εξηγούσαν πως η νεώτερη αυτή ονομασία επιλέχθηκε εξαιτίας των λιγοστών ωρών που το χωριό φωτίζεται από τις ακτίνες του ήλιου, μέσα στη χαράδρα αυτή των Πιερίων που είναι κρυμμένο, με το Ανήλιο, όπως λένε ακόμα το απέναντι βουνό, να επιτρέπει στον ήλιο να φανεί από τις 11 το πρωί μέχρι τις 3.30 το μεσημέρι προτού τόσο πρόωρα βασιλέψει κι αρχίσει σιγά σιγά να παραδίδει στο σκοτάδι το χωριό... 

Εικόνα του χωριού των Σκοτεινών. από την απέναντι πλευρά του ποταμού

Μέσα σ' ένα τέτοιο «εξωτικό» και βαθιά υποβλητικό περιβάλλον, σ' αυτή τη σκοτεινή χαράδρα ανάμεσα στις πλαγιές των βουνών που στην αρχαιότητα θεωρούνταν το «σπίτι των Μουσών», με τις μουριές, τις καστανιές, και τα πλούσια δάση οξιάς που έχουν κυκλώσει το χωριό, κρατώντας το πνιγμένο μέσα στην άγρια βλάστηση, δεν μοιάζουν και τόσο παράφωνοι οι θρύλοι, που μέχρι πριν λίγα χρόνια, διηγούνταν ακόμα οι παλιοί... Ιστορίες για αλλόκοτα μωρά -τα «γκουλιαβούδια» (δηλαδή «γυμνά»)- που προκαλούσαν τον τρόμο κατεβαίνοντας από μια σπηλιά πάνω στο βουνό για να κολυμπήσουν τα μεσάνυχτα γυμνά κάτω στο Μαυρονέρι -το ποτάμι που χωρίζει τις δύο αντικρυστές βουνοπλαγιές και το εργοστάσιο απ' το χωριό. (- ...ίσως μια μακρινή, παραποιημένη ανάμνηση του αρχαίου μύθου των Πιερίδων Νυμφών και του εκστατικού χορού τους...) ΄Η, για το «μαλλιαρό χέρι» ενός παλιού χωριανού, που είχε φύγει μετανάστης στην Αμερική και, για κάποιο άγνωστο κρίμα, φαίνεται πως είχε στοιχειώσει κι εμφανιζόταν για να τρομοκρατήσει τον διαβάτη που τύχαινε να περνάει κοντά απ' το έρημο σπίτι του... (-μια παράξενη Παράδοση, που στο παρελθόν έχω συναντήσει και αλλού...)

Λίγο πριν τα μεσάνυχτα, στο μικρό εκκλησάκι σ' ένα μικρό σπηλαίωμα δίπλα στο δρόμο που πάει στο χωριό...

Βέβαια εξετάζοντας το «αίνιγμα» της εγκατάλειψης του μέρους με μια πιο ρεαλιστική και λιγότερο ρομαντική ματιά, θα πρέπει μάλλον να συμφωνήσουμε πως ίσως να μην ήταν οι τρομακτικοί θρύλοι που έδιωξαν τους κατοίκους από αυτήν την άλλοτε γεμάτη από ανθρώπινες φωνές περιοχή. Η βαριά αίσθηση, κι η μελαγχολική, -ή ακόμα και καταθλιπτική- διάθεση, που μπορεί εύκολα να προκαλέσει στον ψυχισμό των -περισσοτέρων- ανθρώπων αυτή η καθημερινή επίδειξη της κυριαρχίας του ψυχρού σκοταδιού και της υποταγής του ζωογόνου φωτός, ίσως τελικά να ήταν η πραγματική αιτία. Μαζί φυσικά με το εργοστάσιο... 

Το σημείο που ο δρόμος σήμερα περνάει πάνω από το ποτάμι για να φτάσει στο χωριό...

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ ΔΑΣΑΡΧΕΙΟΥ - ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΞΥΛΕΊΑΣ

 Η ιστορία του πρότυπου δασαρχείου-εργοστασίου ξεκινάει το 1938-9, την εποχή του Μεταξά, όταν με Κρατική δαπάνη, και με σκοπό την εκμετάλλευση της άριστης ποιότητας ξυλείας της περιοχής (που έναν αιώνα νωρίτερα είχε χρησιμοποιηθεί και για την κατασκευή της θαλαμηγού του Όθωνα) κυρίως για την παραγωγή στρωτήρων για τον σιδηρόδρομο, το εργοστάσιο χτίστηκε στο σημείο αυτό... στη θέση που οι ντόπιοι αποκαλούσαν «στη βρύση απέναντι» -από τη βρύση απ' όπου οι κοπέλες με τις «φτσέλες» κουβαλούσαν το νερό στο χωριό-, ή, «από πέρα»,  επειδή το εργοστάσιο έγινε στην απέναντι μεριά του γεφυριού που περνάει πάνω από τον ποταμό, που οριοθετεί το χωριό (-τον παραπόταμο του Μαυρονερίου -ή Αίσωνα, στην αρχαιότητα- που είναι γνωστός και ως Μορνιώτικος)

Ακόμα και το νερό του ποταμού, εξαιτίας κυρίως του σκούρου πετρώματος μοιάζει τόσο σκοτεινό, που το ποτάμι ονομάστηκε Μαυρονέρι...

Μαζί κατασκευάστηκε κι ένα κτίσμα πάνω στο χωριό που έμεινε γνωστό με την ονομασία «Κτίριο», όπου έμεναν οι οικογένειες των δασολόγων που υπηρέτησαν στο δασαρχείο. Το εργοστάσιο αλλά και οι εργασίες διάνοιξης του δρόμου, που ταυτόχρονα πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή, φυσικά αποτέλεσαν πόλο έλξης για πολλά άτομα που ήθελαν να εργαστούν εκεί, κι έτσι στο διάστημα αυτό, το χωριό κατακλύζεται από κόσμο και ο αριθμός των κατοίκων των Σκοτεινών αυξάνεται, από 190 (1920) σε 1178 (1940).

Με αυτή την απότομη ανάπτυξη, όλα έμοιαζαν καλά και μέχρι εκείνη τη στιγμή κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί πως η μοίρα είχε άλλα σχέδια για τον τόπο αυτό... Όμως, λες και κάποιος από τους θεούς από απέναντι, τον Όλυμπο, ζήλεψε την ευημερία των ανθρώπων -ή, ίσως εξέλαβε για ύβρη την κοπή των τόσων δέντρων- πολύ σύντομα, το εργοστάσιο, που είχε δώσει ζωή και εργασία σε τόσες οικογένειες στην περιοχή, θα γινόταν σημείο αναφοράς για πολύ δραματικές, και τραγικές ιστορίες... 

Η ΑΙΜΑΤΟΒΑΜΜΕΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ

Το 1942 έφτασαν στα Σκοτεινά οι Γερμανοί και μια ομάδα εγκαταστάθηκε εκεί, σε πρόχειρα καταλύματα (λυόμενες «παράγκες») που ανεγέρθηκαν στο χώρο δίπλα στο εργοστάσιο. Εκείνο που τους ενδιέφερε περισσότερο ήταν η εκμετάλλευση των Μεταλλείων Χρωμίου, που βρίσκονταν πάνω στο βουνό -στην κορυφή «Καραγιάννης»-, ανάμεσα στα χωριά της Μόρνας, του Αγίου Δημητρίου και του Λιβαδιού. Εκεί απασχολούσαν κατοίκους απ' όλα τα χωριά εξαναγκάζοντάς τους να συλλέγουν το υλικό, το οποίο στη συνέχεια αφού κατέβαινε από το βουνό, μεταφερόταν για επεξεργασία με αυτοκίνητα σε άλλα σημεία. Οι εξορύξεις αυτές χρωμίου και νικελίου από τα μεταλλεία της Ελλάδας και των Βαλκανίων είχαν πολύ μεγάλη σημασία για τους Γερμανούς (που άλλωστε εκμεταλλεύονταν το συγκεκριμένο μεταλλείο εμπορικά και πριν τον Πόλεμο), αφού χρειαζόταν να καλύψουν ένα πολύ σημαντικό ποσοστό των υψηλών απαιτήσεων για τις ανάγκες της πολεμικής βιομηχανίας της χώρας τους (-μόνο το χρώμιο από την Ελλάδα υπολογιζόταν ότι θα κάλυπτε το 33% αυτών των αναγκών). Αυτό βέβαια ήταν γνωστό και στις ομάδες της Αντίστασης, που είχαν έντονη δράση στην ευρύτερη περιοχή και σε κάθε ευκαιρία προσπαθούσαν να σαμποτάρουν το έργο τους. Κορυφαία στιγμή της δράσης αυτής υπήρξε η ανατίναξη του μεταλλείου από ομάδα του ΕΛΑΣ Θεσσαλίας, στις 18 Φεβρουαρίου του 1843, μαζί με την σύλληψη και εκτέλεση δύο Γερμανών στρατιωτών που εργάζονταν σ' αυτό, και την καταστροφή των αποθηκών του, στον Άγιο Δημήτριο. Ως αντίποινα, οι Γερμανοί συνέλαβαν 37 κατοίκους από τον Άγιο Δημήτριο και το Λιβάδι, τους οποίους οδήγησαν σ' ένα βαγόνι τρένου στην Κατερίνη, πριν τελικά τους εκτελέσουν λίγες μέρες αργότερα. Οι όμηροι που την ίδια μέρα είχαν συλληφθεί από το χωριό της Μόρνας είχαν καλύτερη τύχη, αφού μετά από χτύπημα του ΕΛΑΣ στη φάλαγγα των αυτοκινήτων που τους μετέφεραν, στα Στενά της Πέτρας, ελευθερώθηκαν.

Γερμανοί στρατιώτες, με φόντο τον Όλυμπο

Η εκτέλεση των αθώων ομήρων στην Κατερίνη στις 23 Φεβρουαρίου οδήγησε σε νέο κύκλο δολιοφθορών από την πλευρά των Αντιστασιακών, που κατέστρεψαν ένα μέρος του γεφυριού του Μαυρονερίου στο 17ο χιλιόμετρο της εθνικής οδού Κατερίνης-Ελασσώνας, και αχρήστευσαν μεγάλα τμήματα του δρόμου, προκειμένου να ανακόψουν την προέλαση των τροχοφόρων. Μετά τη μάχη που ακολούθησε οι αντάρτες κατέφυγαν προς την Μόρνα και τη Φτέρη. Σύμφωνα με μια πηγή, παράλληλα ανατίναξαν και μέρος του εργοστασίου της Μόρνας, που οι 150 Γερμανοί είχαν έρθει να προστατέψουν, αναγκάζοντάς τους τελικά να εγκαταλείψουν τα αυτοκίνητα που τους είχαν μεταφέρει και να τραπούν σε φυγή πεζοί, έχοντας σημαντικές απώλειες.  

Ο θανάτος του Κωνσταντίνου Ζωγράφου αλλού αναφέρεται πώς έγινε στις 22/23 Φεβρουαρίου 1943, που είναι πιθανότερη ημερομηνία της μάχης

Οι συγκρούσεις και τα σαμποτάζ στην ευρύτερη περιοχή συνεχίστηκαν και τους επόμενους μήνες, αλλά ήταν στα τέλη της ίδιας χρονιάς που θα ερχόταν η πιο τραγική στιγμή στην ιστορία του χωριού...

Η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής και τα Κοιμητήρια, στην είσοδο του χωριού

Στις 19 Δεκέμβρη του 1943, Γερμανοί στρατιώτες έφτασαν στο χωριό και έθαψαν έναν νεκρό στρατιώτη τους στο νεκροταφείο έξω από την Αγία Παρασκευή, τη μια από τις δύο εκκλησίες του χωριού. Ενώ αρχικά υποσχέθηκαν ότι δε θα έκαναν κακό σε κανέναν, με αφορμή την ανακάλυψη ενός νεαρού αγοριού που η μητέρα του είχε ντύσει με φούστα παρουσιάζοντάς το ως κορίτσι, για να το προστατέψει, κατηγόρησαν τους κατοίκους ότι προσπαθούσαν να τους κοροϊδέψουν, σκότωσαν το παιδί, και στη συνέχεια άρχισαν να εκτελούν όποιον έβρισκαν στους δρόμους του χωριού... Συνολικά έπεσαν νεκροί τουλάχιστον εννέα κάτοικοι, (επίσημη καταγραφή, αν και άλλοι αναφέρουν διπλάσιο αριθμό θυμάτων), ανάμεσά τους, ο παπάς Χρήστος Τσολάκης, ηλικιωμένοι και ανήλικα παιδιά,  κατακαίοντας παράλληλα ολοσχερώς πολλά σπίτια μέσα στο χωριό. Οι υπόλοιποι γλίτωσαν επειδή είχαν καταφύγει στα βουνά, και στο υπόλοιπο διάστημα της Κατοχής έμειναν σε πρόχειρα καταλύματα σε διάφορα δυσπρόσιτα σημεία του βουνού, κατεβαίνοντας στο χωριό μόνο περιστασιακά... 

Το εκκλησάκι δίπλα στο γεφύρι, με τα ονόματα των δύο γυναικών χαραγμένα στη βάση του

Δύο γυναίκες 31 και 44 χρονών, που συγκαταλέγονται στα επίσημα θύματα, τα ονόματα των οποίων αναφέρονται σε μνημείο που στήθηκε στο χωριό, σφαγιάστηκαν με μαχαίρι δίπλα ακριβώς στο εργοστάσιο...  Η μια στη βρύση, και η άλλη πάνω στο γεφύρι που από το εργοστάσιο οδηγεί στο χωριό... Οι σκηνές και οι λεπτομέρειες της σφαγής καταγράφονται από μαρτυρίες όπως εκείνη της Ελένης Βαστάζου, όπως μεταφέρεται στο εξαιρετικά ενδιαφέρον  Ιστολόγιο του Ιωάννη Καλιαμπού  

Εγκαταλελειμμένη αγροικία στη Μόρνα

Οι αντάρτες απάντησαν αμέσως και λίγες μέρες μετά, στις 21 Δεκεμβρίου 1943 ακολούθησε μεγάλη σύγκρουση στο δασαρχείο της Μόρνας, που εν τω μεταξύ είχαν καταλάβει. Μεγάλη Γερμανική δύναμη περικύκλωσε τους άνδρες της 10ης Μεραρχίας, που είχαν ταμπουρωθεί στο εργοστάσιο και μετά από φονική μάχη με μεγάλες απώλειες, κυρίως απ' την πλευρά των Γερμανών, -από τη μεριά των Ελλήνων σκοτώθηκαν οκτώ-, οι πολιορκημένοι κατάφεραν να σπάσουν τον κλοιό και να αποχωρήσουν προς τα δασωμένα όρη, τα οποία τις επόμενες μέρες οι Γερμανοί κατέκαψαν, λαμπαδιάζοντας όλη την Ανατολική πλευρά των Πιερίων.

Το εργοστάσιο, τη δεκαετία του '50, με εμφανή τα σημάδια του Πολέμου στα γύρω δέντρα που φαίνονται ακόμα σε στάδιο αναγέννησης...

ΚΥΚΝΕΙΟ ΑΣΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ΚΑΙ Η ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ

Το εργοστάσιο, που κάηκε από τους αντάρτες κατά τη διάρκεια αυτών των συγκρούσεων, τελικά ξαναφτιάχτηκε το 1950, και πάντως μέχρι το 1952 συνέχιζε να υπολειτουργεί. Μόνο μετά το τέλος του Εμφυλίου και την επιστροφή των κατοίκων των Σκοτεινών, που εξαιτίας του ανταρτοπόλεμου, το 1947, είχαν υποχρεωθεί να εγκαταλείψουν το χωριό και να μετοικήσουν κοντά στην πόλη της Κατερίνης (για τρία χρόνια έζησαν στην Περίσταση), το εργοστάσιο άρχισε πλέον και πάλι να λειτουργεί κανονικά. 

                                                                                           Μάλιστα για το σημαντικό του έργο και τη σπουδαία προσφορά του στην οικονομία της χώρας, το 1956, επί πρωθυπουργίας Κωνσταντίνου Καραμανλή, στα πλαίσια της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, βραβεύτηκε από το Υπουργείο Εμπορίου, με Χρυσό Μετάλλιο... 

 Όμως, για μια ακόμη φορά, παρά τις τόσο ευοίωνες ενδείξεις για το μέλλον του εργοστασίου, η επαναλειτουργία του τελικά θα κρατούσε μόλις δεκαπέντε χρόνια...

Το 1967 η έδρα του Κρατικού Εργοστασίου Επεξεργασίας Ξύλου μεταφέρεται σε μεγαλύτερη μονάδα, στο Λιτόχωρο, κι έτσι το «Πανεπιστήμιο Δασών», όπως το εργοστάσιο στα Σκοτεινά ήταν γνωστό, εγκαταλείπεται. Και μαζί μ' αυτό, και το χωριό...

Κάποιοι χωριανοί θυμούνται τη δεύτερη φορά που εγκατέλειψαν το χωριό, μέσα σε μια νύχτα... Πώς, παρά τις πολλές δυσκολίες, έφτασαν στο σημείο «Είκοσι» (στο 20ό χιλιόμετρο του δρόμου Κατερίνης-Ελασσόνας) διεκδικώντας τη χρήση χωραφιών που βρίσκονταν στην έκταση που τότε ανήκε στο Σανατόριο Πέτρας Ολύμπου (λειτούργησε το 1936-1969 και, μετέπειτα, ως Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Πέτρας Ολύμπου, στο χώρο της παλαιάς Μονής Πέτρας). Και πώς τελικά, παρά τις αντιδικίες με κατοίκους του γειτονικού χωριού Αγίου Δημητρίου, που επίσης προσπάθησαν να διεκδικήσουν την εκμετάλλευση της έκτασης, τελικά εγκαταστάθηκαν και ίδρυσαν εκεί το νέο χωριό, που συμφώνησαν να ονομάσουν, «Φωτεινά»...

Στο εσωτερικό του εργοστασίου. Η οροφή έχει καταπέσει.

Αυτό λοιπόν ήταν το απρόσμενο και ξαφνικό τέλος του χωριού των Σκοτεινών, που πλέον σε επόμενη απογραφή, το 1971 εμφανίζεται να έχει μόλις 1 κάτοικο (!)... Λες και κάποια κατάρα είχε πέσει πάνω στο εργοστάσιο, κι από κεί μαζί και στο χωριό. 

Μια κατάρα, που μοιάζει να διαρκεί μέχρι σήμερα, αφού το χωριό, παρόλο που βρίσκεται σ' έναν καταπράσινο χώρο που στα μάτια κάποιου επισκέπτη ίσως εκ πρώτης όψης να φαίνεται τόπος ειδυλλιακός, εξακολουθεί να παραμένει εγκαταλελειμμένο, με κάποιους μόνο περιστασιακούς κατοίκους από τα Φωτεινά να περνούν από κεί, τους καλοκαιρινούς συνήθως μήνες.
Κι εκεί μπροστά, κάτω απ' το χωριό, συνεχίζει να στέκεται και το «καταραμένο» εργοστάσιο... Έρημο, λεηλατημένο, καταπονημένο από τον καιρό, σε μια κατάσταση αργής αποσύνθεσης που λίγο-λίγο, μεγαλώνει τις πληγές του -κάποιες προσπάθειες που έγιναν στα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας από τον τότε Νομάρχη Πιερίας, Γεώργιο Παπαστεργίου, για την διάσωση και επανεκμετάλλευσή του, με την προτεινόμενη δημιουργία «Μουσείου Ξύλου» στο χώρο του, φαίνεται να σκάλωσαν στα διαδικαστικά...

Και μαζί με το αλλοτινό δασαρχείο που καταρρέει, όσα από τα μηνύματα που κάποτε διδάσκονταν στο «Πανεπιστήμιο Δασών» έχουν πλέον μείνει ακόμα ζωντανά, έστω και σαν ξεθωριασμένα ίχνη, σιγά σιγά θα χαθούν κι αυτά, μέχρι που μια μέρα, μάλλον θα ξεχαστούν τελείως...

Μην αφήνοντας πίσω τίποτα άλλο, παρά μόνο μια ακόμα τρανή απόδειξη της ευκολίας με την οποία ξεγυμνώνεται η εφήμερη πραγματικότητα των ανθρώπων από τον ψυχρό και ασυγκίνητο χρόνο, ...αφήνοντας πίσω κάτι τρομακτικό, σχεδόν απόκοσμο, κενό...

    

 

  (ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ...)

Σεπτέμβρης, 2021 -κείμενο/φωτογραφίες, Jonathan Bright

Άλλες παρόμοιες δημοσιεύσεις:

 ΑΣΚΗΤΑΡΙΟ

ΣΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ΤΗΣ ΛΕΟΥΣΑΣ

Η ΒΙΛΑ ΤΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ

ΔΟΥΚΙΣΣΑ ΤΗΣ ΠΛΑΚΕΝΤΙΑΣ: Ερευνώντας τους θρύλους και τα μυστήρια των πύργων της (video) 

Ο "ΓΕΡΟ-ΠΛΑΤΑΝΟΣ" ΤΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ

-------------------------------------------------------------------------------------------------

Πηγές:

Δημοσιεύσεις στο Ιστολόγιο του Ιωάννη Καλιαμπού

Οδηγός Πιερίας

Ολύμπιο Βήμα: Η ανατίναξη του Μεταλλείου Αγ. Δημητρίου και η εκτέλεση Σαράντα Αθώων Πατριωτών

Εθνική Αντίσταση - ΔΣΕ, 18/2/1943: Το σαμποτάζ στα μεταλλεία της Κατερίνης

Εθνικός Κήρυξ, Ζωή σ' ένα «χωριό- φάντασμα» της Πιερίας, τη Μόρνα

Οι Πύλες του Ανεξήγητου